Dầu nhớt không tự nhiên mà xuống cấp. Tuy nhiên, chúng từ từ mất đi những tính chất quan trọng như khả năng giảm ma sát, khả năng tải nhiệt trong quá trình sử dụng
Sự mất dần tính chất bôi trơn bị gây ra bởi sự nhiễm bẩn các thành phần trong dầu nhớt ví dụ như oxy hóa do quá nhiệt, sự thay đổi độ nhớt gây ra bởi oxy hóa hoặc bởi sự trộn lẫn với nhiên liệu, nước thâm nhập vào hệ bôi trơn (do trực tiếp hoặc do ngưng tụ), sự tiêu hao của hệ phụ gia, các chất nhiễm bẩn ngoại vi bị phân tán và bị giữ lại trong hệ thống bôi trơn. Chất lượng nhiên liệu, hệ thống kiểm soát khí thải kém hiệu quả, hỏng hóc cũng ảnh hưởng đến tính chất bôi trơn của dầu nhớt
Chúng ta hãy lược qua các điều kiện làm dầu nhớt mất dần chất lượng khi sử dụng:
Sự tự sản sinh các chất bẩn trong dầu nhớt
Động cơ, hệ thống truyền động bánh răng, hoặc các bộ phận khác trong ô tô đều bị mài mòn theo thời gian vận hành. Những hạt kim loại sinh ra do mài mòn như sắt (Fe), đồng (Cu) có kích thước siêu nhỏ (nhỏ hơn micron) này đóng vai trò như chất xúc tác cho quá trình hình thành axit trong dầu nhớt. Chúng cũng kết hợp với muội than sinh ra từ quá trình đốt trong của động cơ và luân chuyển trong hệ bôi trơn, tiếp tục mài mòn các bộ phận, từ từ gây ra các vết trầy, xước trên bề mặt của các ổ trục, trong động cơ, trong turbo tăng áp, trục khuỷu, lòng trong của xy-lanh, bề mặt valve…
Các chất nhiễm bẩn kết tụ và có kích thước lớn dần có khả năng làm nghẽn lọc. Nếu bộ lọc bị nghẽn động cơ sẽ trong tình trạng bôi trơn không đầy đủ hoặc nếu valve rẽ (by-pass) mở ra để cung cấp đủ nhớt bôi trơn cho động cơ thì các chất nhiễm bẩn/ cặn có kích thước lớn sẽ đi vào hệ thống.
Bạn cần nhớ một điều quan trọng là sẽ quá trễ để ngăn cản các tổn hại liên tiếp xảy ra với động cơ, ngay cả khi dầu nhớt bẩn được xả ra, một khi tổn hại cho động cơ đã xảy ra do sự mài mòn bởi các chất nhiễm bẩn hình thành trong quá trình hoạt động.
Dầu nhớt bị xuống cấp do oxi hóa
Oxy hóa làm giảm chức năng của dầu nhớt. Đó là kết quả của sự tiếp xúc với oxy, các chất xúc tác như kim loại đồng (Cu). Sự oxy hóa làm cho dầu nhớt bị đặc lại và làm tăng độ nhớt. Nó sẽ làm giảm sự lưu chuyển và khả năng tải nhiệt của nhớt, điều này lại tiếp tục giúp tăng tốc quá trình oxy hóa.
Cần tránh mọi tác động làm gia tăng nhiệt độ của động cơ. Các-te chứa nhớt của một động cơ vận hành ở tốc độ cao và tải nặng có thể đạt đến hoặc vượt trên nhiệt độ 150oC, với nhiệt độ bạc xéc-măng trên 310oC. Turbo tăng áp có thể vận hành đến 100,000rpm và nhiệt độ dầu nhớt vượt trên 315oC. Nếu tắt động cơ ngay sau khi vận hành ở các nhiệt độ cao như vậy, dầu nhớt sẽ bị xuống cấp rất nhanh do oxy hóa. Nếu dầu nhớt quá nóng được lưu lại trong turbo tăng áp, quá trình oxy hóa sẽ xảy ra nhanh và dầu sẽ bị hiện tượng “hóa than”. Điều này làm nghẽn turbo và tắt các đường dẫn dầu vào ổ trục
Bộ kiểm soát khí thải hoạt động không hiệu quả, bộ đánh lửa bị trễ (đối với động cơ xăng), đầu dò nhiệt độ với một nhiệt độ vận hành quá cao cũng làm tăng nhiệt độ hoạt động và sẽ dẫn đến sự tăng tốc quá trình oxy hóa. Ngoài ra, tỉ lệ nhiên liệu/khí được điều chỉnh không thích hợp cũng đóng góp vào quá trình làm đặc dầu do oxy hóa vì nó tạo ra hỗn hợp khí có lượng NOx cao làm tăng oxy hóa.
Sự nhiễm nước
Nhiễm nước có thể xảy ra do quá trình ngưng tụ (do thay đổi nhiệt độ giữa nóng sang lạnh quá lớn). Nước cũng được sinh ra trong quá trình đốt trong. Khi hơi ẩm lọt vào buồng chứa nhớt nó sẽ gây ra rỉ sét, ăn mòn, lắng cặn bùn, và hiện tượng tách phụ gia khỏi dầu gốc
Đối với động cơ diesel, nước thâm nhập vào động cơ sẽ có tác hại rất lớn đặc biệt là khi bạn sử dụng dầu diesel có chất lượng thấp. Dầu diesel chất lượng thấp có hàm lượng lưu huỳnh (S) cao, khi nước kết hợp với SO2 sẽ tạo ra axit. Axit này sẽ lập tức tấn công bề mặt kim loại của các ổ trục.
Sự tiêu hao phụ gia
Các loại phụ gia được pha trộn vào dầu gốc sẽ được ‘sử dụng’ trong quá trình vận hành của dầu nhớt. Và như vậy chúng bị tiêu hao theo thời gian sử dụng và dầu nhớt sẽ mất dần hiệu quả bôi trơn, bảo vệ.
Sử dụng sai nhiên liệu hoặc nhiên liệu kém chất lượng
Chúng ta đã biết được rằng dầu diesel chất lượng kém gây ra vấn đề ăn mòn nghiêm trọng do bởi sự hình thành axit từ hàm lượng cao của lưu huỳnh (S). Nếu sử dụng dầu diesel có hàm lượng lưu huỳnh càng cao thì bạn càng cần sử dụng dầu nhớt có khả năng “đối phó” tốt với các axit này (tham khảo các cấp độ API mô tả trên nhãn hiệu nhớt bạn lựa chọn)
Tóm lại, các điều kiện gây ảnh hưởng xấu đến động cơ như vừa bàn ở trên có thể được ngăn ngừa khi:
- Thường xuyên thay nhớt và lọc theo định kỳ dựa theo chương trình phân tích đánh giá chất lượng dầu nhớt
- Sử dụng dầu nhớt có chất lượng cao
- Lựa chọn nhiên liệu có chất lượng tốt và đúng cho xe của bạn
